Practice your Latin

The Deed of Caedicius and the 400 | Latin Retold

This article has been reviewed in accordance with our editorial policy.

Introduction

Three hun­dred. That was the num­ber of men who king Leonidas brought into bat­tle at Ther­mopy­lae. These Spar­tans have made peo­ple gasp at their brav­ery and audac­i­ty for cen­turies. How­ev­er, they were not the only ones with great courage and sta­mi­na who, few in num­bers, chal­lenged great pow­er. Today we will turn our atten­tion, not to three hun­dred but four hun­dred men.

Aulus Gel­lius, the col­lec­tor of inter­est­ing pas­sages, curi­ous texts, and all-around more or less use­ful notes, relates a sto­ry in his Noctes Atti­cae, lib III.VII, about Quin­tus Caedi­cius that he sup­pos­ed­ly found in Cato’s work Orig­ines (that we no longer pos­sess today). 

Cato tells of the hero­ic deed of Caedi­cius and 400 Roman soldiers.

Video in Latin

In this video, we will retell the sto­ry of Caedi­cius in Latin, but if you’re inter­est­ed in read­ing the orig­i­nal Latin as found in Aulus Gel­lius, you will find the text below. 

Audio only

On the go? Lis­ten to the audio of this episode on your smart­phone in any pod­cast app.

Original Latin text (Gell. III. 7)

His­to­ria ex annal­ibus sump­ta de Q. Caedi­cio tri­buno mil­i­tum; ver­baque ex Orig­inibus M. Cato­nis apposi­ta, quibus Caedi­ci vir­tutem cum Spar­tano Leoni­da aequiperat.

PULCRUM, dii boni, fac­i­nus Grae­carumque facun­di­arum mag­nil­o­quen­tia condignum M. Cato lib­ris Orig­inum de Q. Caedi­cio tri­buno mil­i­tum scrip­tum reliquit.

[2] [3] [2.3] Id pro­fec­to est ad hanc ferme sen­ten­ti­am: Imper­a­tor Poenus in ter­ra Sicil­ia, bel­lo Carthaginien­si pri­mo, obvi­am Romano exerci­tu pro­gred­i­tur, colles locosque ido­neos pri­or occu­pat. Milites Romani, uti res nata est, [4] in locum insin­u­ant frau­di et per­ni­ciei obnox­i­um. [5] Tribu­lus ad con­sulem ven­it, osten­dit exi­tium de loci impor­tu­ni­tate et hostium cir­cum­stan­tia maturum.

[6] “Censeo,” inquit, “si rem ser­vare vis, faci­un­dum ut quadrin­gen­tos 1 aliqu­os milites ad ver­ru­cam illam,” sic enim Cato locum edi­tum aspe­rumque appel­lat, “ire iubeas, eamque uti occu­pent imperes hor­t­er­isque; hostes pro­fec­to ubi id viderint, for­tis­simus quisque et promp­tis­simus ad occur­san­dum pug­nan­dumque in eos praev­er­ten­tur unoque illo nego­tio sese alli­ga­bunt atque illi omnes quadrin­gen­ti procul dubio obtrun­cabun­tur. [7] Tunc interea, occu­patis in ea caede hostibus, tem­pus exerci­tus ex hoc loco educen­di habebis. [8] Alia nisi haec salutis via nul­la est.” Con­sul tri­buno respon­dit, con­sil­i­um qui­dem istud aeque prov­i­dens sibi viderier; “sed istos,” inquit, “milites quadrin­gen­tos ad eum locum in hostium cuneos quis­nam erit qui ducat?” [9] “Si ali­um,” inquit tri­bunus, “nem­inem reperis, me licet ad hoc per­icu­lum utare; ego hanc tibi et reipub­li­cae ani­mam do.” [10] Con­sul tri­buno gra­tias laudesque agit. [11] Tri­bunus et quadrin­gen­ti ad morien­dum profi­cis­cun­tur. [12] Hostes eorum auda­ci­am demi­ran­tur, quor­sum ire per­gant in expectan­do sunt. [13] Sed ubi apparuit ad eam 2 ver­ru­cam occu­pan­dam iter inten­dere, mit­tit adver­sum illos imper­a­tor Carthaginien­sis ped­i­ta­tum equi­tatumque quos in exerci­tu viros habuit strenuis­si­mos. [14] Romani milites cir­cum­ve­ni­un­tur, cir­cum­ven­ti repug­nant; [15] fit proeli­um diu anceps. [16] Tan­dem super­at multitudo.

Quadrin­gen­ti omnes cum tri­buno 3 per­fos­si glad­i­is aut mis­silibus oper­ti cadunt. [17] Con­sul inter­im, dum ibi pug­natur, se in locos tutos atque edi­tos subducit.

[18] Sed quod illi tri­buno, duci mil­i­tum quadrin­gen­to­rum, divini­tus in eo proe­lio usus ven­it, non iam nos­tris, sed ipsius Cato­nis ver­bis subiec­imus: [19] “Dii inmor­tales tri­buno mil­i­tum for­tu­nam ex vir­tute eius dedere. Nam ita evenit: cum saucius mul­ti­fari­am ibi fac­tus esset, tamen vul­nus capi­ti nul­lum evenit, eumque inter mor­tu­os, defeti­ga­tum vul­ner­ibus atque quod sanguen eius deflux­er­at, cog­no­vere. Eum sus­tulere, isque con­va­luit, saepeque post illa oper­am reipub­li­cae fortem atque stren­u­am per­hibuit illoque fac­to, quod illos milites sub­dux­it, exerci­tum ceterum ser­vav­it. Sed idem bene­fac­tum quo in loco ponas, nim­i­um inter­est. Leonides Laco, qui 4 sim­i­le apud Ther­mopy­las fecit, propter eius vir­tutes omnis Grae­cia glo­ri­am atque gra­ti­am prae­cipuam clar­i­tu­di­nis incli­tis­si­mae dec­o­ra­vere mon­u­men­tis: sig­nis, sta­tu­is, elogi­is, his­tori­is ali­isque rebus gratis­si­mum id eius fac­tum habuere; at tri­buno mil­i­tum par­va laus pro fac­tis relic­ta, qui idem fecer­at atque rem servaverat.”

[20] Hanc Q. Caedi­ci tri­buni vir­tutem M. Cato tali suo tes­ti­mo­nio dec­o­rav­it. [21] Claudius autem Quadri­gar­ius Annalis ter­tio non Caedi­cio nomen fuisse ait, sed Laberio.

Amelie Rosengren

Amelie Rosengren

Amelie Rosengren, M.A. and co-founder of Latinitium, is a published author, illustrator and historian. She specializes in daily life, has a soft spot for historic curiosities, and works as a museum educator at the world’s oldest open air museum, Skansen.
Written by Amelie Rosengren

Written by Amelie Rosengren

Related articles

Halloween special in Latin #8 – The procession of the Dead

Halloween special in Latin #8 – The procession of the Dead

A March of Condemned Souls This story is an exceptional episode from the Ecclesiastical History, written by the ...
How Catiline was defeated according to Sallust

How Catiline was defeated according to Sallust

Roman historian and politician, Gaius Sallustius Crispus, to many known as Sallust, wrote Bellum ...
Halloween Special in Latin #7 – Frightful times at Froda

Halloween Special in Latin #7 – Frightful times at Froda

The Wonders of Fróðá In this year’s Halloween special in Latin, we will travel back in time to the Viking era ...