Spoken Latin — Cicero searches for the tomb of Archimedes

Cicero’s works are replete with sto­ries and anec­dotes, but my favourite is the one where he brings out his inner Indi­ana Jones and goes search­ing for the tomb of Archimedes. It is found in the fifth book of his philo­soph­i­cal work Tus­cu­lanae dis­pu­ta­tiones.

Sug­gest­ed watch­ing: Spo­ken Latin — Cicero’s sto­ry about gar­dens and deceit

In the video below I read and explain the passage—all in Latin of course :). 

Video in Latin

Audio only

Lis­ten to the audio only

Video transcript

Sal­vete, sodales! Mihi nomen est Daniel. Si me non nos­tis, una cum Amelia, ami­ca mea sedem Latinitium.com con­di­di, ubi sub­sidia latine dis­cen­tibus et docen­tibus praebe­mus. Si vul­tis plures pel­lic­u­las huius gener­is, Lati­nas pel­lic­u­las dico, potestis sub­scribere, ut aiunt, aut vos con­ferre ad Patreon.com/latinitium, ubi sin­gulis sep­ti­ma­n­is novas pel­lic­u­las edimus.

Sed ad rem—ad Ciceronem.

Hic locus est jucundis­simus scil­icet quia cur­nam gen­tium vobis prae­beam locum taedii plenum? Numquam her­cle faci­am! Locus est iucun­dus, immo iucundis­simus, et satis insoli­tus. Hunc locum desump­si ex Tus­cu­la­nis illis dis­pu­ta­tion­ibus Cicero­nis, quas dis­pu­ta­tiones for­t­asse pri­mum legi abhinc tri­en­ni­um vel quadri­en­ni­um; non satis mem­i­ni, sed tamen sunt dig­nis­si­mae quae legan­tur; est oper­ae pretium evol­vere, quia mul­ta eaque gravia ibi tractantur. 

Sed hic locus non est gravissimus. 

Cicero enim nar­rat de inves­ti­ga­tione sua Archimedis sepul­chri, de inda­ga­tione Archimedis sepul­chri. Praelegam: 

Archimedis ego quaestor igno­ra­tum ab Syra­cu­sa­nis cum esse omni­no negar­ent saep­tum undique et vesti­tum vepribus et dumetis inda­gavi sepulcrum. 

Cic. Tusc.

Cicero indaga­bat sepul­crum, id est, quaere­bat, inves­ti­ga­bat sepul­crum Archimedis illius Grae­ci. Hoc faciebat quaestor, id est, cum erat quaestor; Cicero erat quaestor et quaere­bat hoc sepul­chrum. Sepul­chrum quid est? Sepul­chrum est locus ubi cor­pus humanum mor­tu­um col­lo­catur— ubi cadav­er collocatur. 

Syra­cu­sani autem ignor­a­bant hoc sepul­chrum et nega­bant esse, id est, non puta­bant esse sepul­crum. Si quis rogav­er­at, respon­de­bant “non est, nul­lum est est.” Sed Cicero sic non credebat.

et saep­tum undique et vesti­tum vepribus sepul­crum indagavit

ibid.

id est quae­siv­it et rep­per­it. Saep­tum undique, id est, ex omnibus part­ibus cir­cum­da­tum est, et vesti­tum et tec­tum vepribus et dumetis. Vepres et dumeta sunt fere fru­tices, qua­si par­vae arbores—frutices spin­osi et inter se implicati.

Est locus plenus dumis et dumus est fere fru­tex spin­osus. Pergam 

tenebam enim quos­dam senariolos

ibid.

Sci­ebat Cicero esse quos­dam senar­i­o­los quos in ejus mon­u­men­to esse inscrip­tos acceper­am.” et hic sunt qui dicant tenebam sig­nifi­care Ciceronem reapse habuisse hos ser­ar­i­o­los; alii sunt qui dicant tenebam sig­inifi­care sci­ebam, id est, memo­ria tenebat, vel sci­ebat aliq­uid de his senariolis. 

quos in eius mon­u­men­to esse inscrip­tos acceperam

ibid.

Acceper­at, idem est quod audier­at: Audier­at Cicero hos ver­sus, hos senar­i­o­los esse inscrip­tos in mon­u­men­to illius Archimedis. Est mon­u­men­tum, et in eo mon­u­men­to hi ver­sus sunt scripti. 

Hi ver­sus declar­a­bant in sum­mo sepul­cro sphaer­am esse posi­tam cum cylin­dro. Ego autem cum omnia col­lus­trarem oculis.

ibid.

Col­lus­trare est fere idem quod illus­trare, sed col­lus­trare est illus­trare ex vari­is part­ibus, qua­si lumen adferre et adhibere ad rem sed ex omnibus part­ibus. Sed hic Cicero non uti­tur lumine sed oculis suis. Sig­ni­fi­cat hic fere idem quod dili­gen­ter inves­ti­gare, inquirere, quaerere.

Est enim ad por­tas Agra­gan­ti­nas magna fre­quen­tia sepulchrorum.

ibid.

Magna fre­quen­tia sepul­chro­rum: id est mag­nus numerus sepul­chro­rum.

Ani­mad­ver­ti col­umel­lam non mul­tum e dumis eminentem.

ibid

Cicero hic subito vid­it col­umel­lam: Col­umel­la est par­va columna.

Col­umel­lam non mul­tum e dumis eminentem

ibid.

Col­umel­la eminebat, exsta­bat ex illis dumis—sed non mul­tum, satis tamen ut con­spici posset. 

in qua iner­at sphaera fig­u­rae et cylindri.

ibid.

Ecce haec erant ea ipsa quae quaerebat.

Atque ego sta­tim Syracusanis—erant autem principes mecum

ibid.

Principes Syra­cu­sano­rum, homines nobiles, vel qui rebus Syra­cu­sa­nis praeer­ant, cum Cicerone erant.

Dixi me illud ipsum arbi­trari esse quod quaererem.

ibid.

Cicero dix­it se putare se invenisse id quod quaer­eret, nempe sepul­chrum Archimedis. Arbi­tror est fere idem quod putare, censere, reri.

Immis­si cum fal­cibus mul­ti pur­garunt et ape­ruerunt locum

ibid.

In locum sepul­chri immisi sunt, ut sus­pi­cor, servi, dum Cicero in sel­la sedet et vinum bibit—nescimus, sed certe non lab­o­rat. Immit­tun­tur igi­tur mis­eri qui pur­gent locum eumque ape­ri­ant. Hi immit­tun­tur cum fal­cibus. Falx est fere cul­ter cur­va­tus ad herbas secandas.

Quo cum pate­fac­tus esset adi­tus ad adver­sam basim accessimus

ibid.

Adi­tus hic est cum qua­si via vel iter ad ipsum locum fac­tum est, ut homines adire possint. Basis est qua­si pes mon­u­men­ti, id in quo reli­qua pars stat. Si habe­mus signum alicu­jus homin­is, ipsum signum stat in pede, id est, in basi.

Acces­sit idem est quod appropin­qua­vit, adi­it.

et appare­bat epi­gram­ma exe­sis pos­te­ri­oribus part­ibus versiculorum–dimidiatum fere.

ibid.

In mon­u­men­to appare­bat dimidia­tum, non inte­grum epi­gram­ma. Dimidia­tum idem est fere quod dimidia pars.

Exe­sis pos­te­ri­oribus part­ibus ver­sicu­lo­rum: Pos­te­ri­ores partes ver­sicu­lo­rum, id est ulti­mae partes ver­sicu­lo­rum, erant exe­sae qua­si quis eas comedis­set; exedere enim est omni­no edere, ut nihil restet. Sed hic exedere sig­ni­fi­cat fere ita eas lit­teras ita detri­tas esse ut nihil legi possint.

Ita nobilis­si­ma Grae­ci­ae civ­i­tas, quon­dam vero eti­am doc­tis­si­ma, sui civis unius acutis­si­mi mon­u­men­tum igno­ras­set, nisi ab homine Arpinate didicisset

ibid.

Quon­dam doc­tis­si­ma, id est non iam erat doc­tis­si­ma, sed fuer­at olim, ante mul­tum temporis. 

Iam vero Cicero lau­dat aliquem—quem lau­dat? Se ipsum certe. Nisi Cicero ostendis­set, ubi esset hoc sepul­chrum, illi Syra­cu­sani homines omni­no igno­ravis­sent ubi esset sepul­chrum Archimedis. Haec fuit fab­u­la de inves­ti­ga­tione Cicero­nis maxima.

Cicero’s Text (Tusc. V. 24)

Archimedis ego quaestor igno­ra­tum ab Syra­cu­sa­nis, cum esse omni­no negar­ent, saep­tum undique et vesti­tum vepribus et dumetis inda­gavi sepul­chrum. Tenebam enim quos­dam senar­i­o­los, quos in eius mon­u­men­to esse inscrip­tos acceper­am, qui declar­a­bant in sum­mo sepul­chro sphaer­am esse posi­tam cum cylindro.

Ego autem cum omnia col­lus­trarem oculis—est enim ad por­tas Agra­gan­ti­nas magna fre­quen­tia sepul­chro­rum -, ani­mum adver­ti col­umel­lam non mul­tum e dumis emi­nen­tem, in qua iner­at sphaer­ae figu­ra et cylin­dri. Atque ego sta­tim Syracusanis—erant autem principes mecum—dixi me illud ipsum arbi­trari esse, quod quaer­erem. Inmis­si cum fal­cibus mul­ti pur­garunt et ape­ruerunt locum.

Quo cum pate­fac­tus esset adi­tus, ad adver­sam basim acces­simus. Appare­bat epi­gram­ma exe­sis pos­te­ri­oribus part­ibus ver­sicu­lo­rum dimidia­tum fere. Ita nobilis­si­ma Grae­ci­ae civ­i­tas, quon­dam vero eti­am doc­tis­si­ma, sui civis unius acutis­si­mi mon­u­men­tum igno­ras­set, nisi ab homine Arpinate didicisset.