Spoken Latin: Cicero’s story about gardens and deceit

The rich trea­sure trove that is Latin lit­er­a­ture holds some quite amus­ing sto­ries. Cicero, in par­tic­u­lar, has a knack for relat­ing sto­ries in a suc­cinct and pow­er­ful man­ner. It is indeed a Tul­lian sto­ry that today’s Loci & Locu­tiones is about. In this video, I read the text and explain and retell the dif­fi­cult parts in Latin. 

In his work De Offici­is (On Duty) he relates a sto­ry about the Roman knight C. Canius who is look­ing to buy a vil­la to spend his leisure time. Unfor­tu­nate­ly, he runs in to Pythius, who sees an oppor­tu­ni­ty to make a hand­some amount of money. 

Play­ing on Canius’ desire to buy, he adopts quite a cre­ative strat­e­gy to increase the val­ue of his prop­er­ty that he aims to sell. How will it all turn out? Watch the video!

Video in Latin

Latin Audio

Lis­ten to the audio only of this episode here on Latini­tium or in your pod­cast app.

Video text

Sal­vete, sodales!

Hac pel­lic­u­la ser­monem Lat­inum audi­etis et fab­u­lam qua for­t­asse pos­sumus aliq­uid dis­cere de vil­lis emendis (et hor­tis). Mihi nomen est Daniel Pet­ters­son; Lin­guam Lati­nam doceo et con­di­di una cum ami­ca mea Amelia sedem Latinitium.com, ubi sub­sidia latine dis­cen­tibus et docen­tibus praebemus.

Hodie fab­u­lam quam Cicero nar­rat nobis in opere quod scrip­sit de offici­is tractabimus. Est satis bre­vis fab­u­la, sed est oper­ae pretium eam leg­ere. Si ipsa ver­ba leg­ere vul­tis potestis vos con­ferre ad Latinitium.com et ibi poteri­tis ipsa ver­ba invenire. Ad rem!

C. Canius, eques Romanus, nec inface­tus et satis lit­ter­a­tus cum se Syra­cusas otian­di, ut ipse dicere sole­bat, non nego­tian­di causa contulisset

Cic. De off.

Con­sis­ta­mus hic C. Canius erat eques Romanus, qui satis amplam pecu­ni­am, satis mul­tum pecu­ni­ae habebat. Erat nec inface­tus, id est, Canius non inface­tus, sed face­tus, suavis, jucun­dus erat. Erat eti­am satis lit­ter­a­tus, quod dic­i­tur de homine qui mul­ta legit, qui aliq­uid de lit­teris scit.

Canius se Syra­cusas contulit—et se con­ferre sig­ni­fi­cat fere ire. Ergo Canius iit Syra­cusas, id est, in insu­lam Sicil­iam, non nego­tian­di causa, id est, non ut nego­tiare­tur, non ut res emeret et venderet, sed ut otiare­tur, ut otio fruere­tur, for­t­asse ut libros leg­eret, ut vinum bon­um biberet et tem­pus suave ageret.

Dic­tita­bat se hor­tu­los aliqu­os emere velle quo invitare ami­cos et ubi se oblectare sine inter­pel­la­toribus posset

Cic. ibi­dem.

Canius vole­bat emere vil­lam et hor­tu­los ubi pos­set tem­pus jucun­dum agere cum ami­cis, ubi solus esse pos­set sine inter­pel­lan­tibus hominibus qui veniebant for­t­asse ut ab eo peter­ent pecu­ni­am. Vole­bat sine iis esse, vole­bat solus cum ami­cis esse posse. 

Quod cum per­cre­bruis­set, Pythius ei quidam, qui argen­tari­am fac­eret Syra­cu­sis, venales qui­dem se hor­tos non habere, sed licere uti Canio, si vel­let, ut suis, [dix­it]

ibid.

Quod cum per­cre­bruis­set, id est, cum haec res nota fere omnibus et fac­ta esset, cum omnes cog­no­vis­sent hunc C. Cani­um velle hor­tu­los emere, tum Pythius, qui erat argen­tar­ius, id est, tractabat pecu­ni­am et sic se sustentabat. 

Venales qui­dem se hor­tos non habere dix­it. Id est hic Pythius dix­it “Heus tu amice, nolo tibi vendere hos hor­tos, sed habeo bonos hor­tos quibus tu potes, si vis, uti ut tuis, qua­si tui sint—non tui— mei sunt, sed licet tibi uti iis, qua­si sint tui.” 

et simul ad cenam hominem in hor­tos invi­tavit in posterum diem

ibid.

Haec omnia de hor­tis suis dix­it, tum invi­tavit Cani­um ad cenam in posterum diem, in ipsos hor­tos quibus ei uti lice­bat. in posterum diem sig­ni­fi­cat in diem sequentem. Cum Canio for­t­asse locu­tus est die Lunae et invi­tavit eum in sequentem diem, id est, in diem posterum, qui for­t­asse fuit dies Mar­tis. (Romani haec non dice­bant, sed intelligitis.) 

Perga­mus.

Cum ille promisisset

Cum C. Canius promi­sis­set se ven­tu­rum esse ad cenam, 

tum Pythius, qui esset, ut argen­tar­ius, apud omnes ordines gratiosus

Pythius erat argen­tar­ius et polle­bat gra­tia, habebat quan­dam qua­si potes­tatem in omnes. Ad se con­vo­cav­it pis­ca­tores, et ab iis petiv­it, ut ante suos hor­tu­los postri­die piscarentur. 

“Ven­ite,” inquit, “pis­ca­tores, ven­ite, ven­ite! Volo vos pis­cari ante hor­tu­los meos cras. Opti­mum erit.” Dix­it quid eos facere vel­let, id est “fac hoc, fac­i­tote hoc”

Ad cenam tem­po­ri ven­it Canius.

Canius ad cenam ven­it eo tem­pore quo venire debe­bat, non sero, sed satis mature.

Opi­pare a Pythio appa­ra­tum con­vivi­um, cum­barum ante ocu­los multitudo

Opi­pare est adver­bium quod sig­ni­fi­cat fere lux­u­riose, pul­cher­rime. Con­vivi­um ergo erat opi­pare et appa­ra­tum, pul­cher­ri­mum, for­t­asse plenum cibo­rum omne genus. Et erat mul­ti­tu­do ante ocu­los cym­barum. Cym­ba est nav­ic­u­la piscatoria.

Itaque pos­sumus nunc pro­ponere nobis ante ocu­los C. Cani­um et Pythi­um sedentes in his hor­tis et ante eos sunt hi piscatores.

pro se quisque quod ceper­at adfere­bat ante pedes Pythii pisces abiciebantur.

Omnes ergo pis­ca­tores pisces quos ceper­ant affere­bant ad Pythi­um et ei ante pedes ponebant. Cur hoc fecerunt? Nonne quaer­it­ur? Tum Canius 

‘Quae­so’, inquit, ‘quid est hoc, Pythii, tan­tumne pis­ci­um, tan­tumne nec cumbarum?’

Miratur ali­quan­tu­lum quod tot sunt pisces et tot sunt pis­ca­tores. et ille Pythius

‘quid mirum’, inquit, ‘hoc loco est Syra­cu­sis quidquid est pis­ci­um, hic aqua­tio. Hac vil­la isti carere non possunt.’

Id est hoc loco fere omnes pisces sunt qui sunt Syra­cu­sis; hic locus habet omnes pisces fere. Aqua­tio est locus unde aqua dul­cis, pota­bilis petitur.

Hac vil­la isti carere non pos­sunt. Opus est iis pis­ca­toribus hac vil­la. Et his audi­tis et inflam­ma­tus Canius nunc nesc­it quid faciat:

incen­sus Canius cupid­i­tate con­tendit a Pythio ut venderet

Nunc ergo Canius inflam­ma­tus est cupid­i­tate et non potest non emere; vult, immo cupit, hos hor­tu­los. Itaque instat, con­tendit, sed ille Pythius negarat se ven­di­tu­rum esse. Mem­i­nimus eum dixisse se vendere nolle, se venales non habere, sed licere Canio uti, ut suis.

Canius autem instat et ille Pythius gra­vate pri­mo, id est, pri­mo sim­ulav­it se nolle vendere sed tum mutavit sententiam. 

Quid mul­ta?

Hoc fere idem valet quod cur plu­ra ver­ba, cur mul­ta ver­ba de hac re dicam?, vel ut bre­viter dicam.

Canius impe­trat, id est, licet ei facere quod vult, licet ei emere. Res igi­tur optime se habet:

Emit homo cupidus et locu­ples tan­ti quan­ti Pythius voluit.

Tan­tum igi­tur pretium quan­tum vole­bat ille Pythius pos­tulav­it. Dix­it for­t­asse “Bene, volo hoc pretium.” Canius “bene,” inquit, “emam!” Max­i­mum pretium sine dubio ille postulavit.

Emit instruc­tos id est, erant in vil­la instru­men­ta, erat supellex.

Nom­i­na fac­it, negotium conficit

Nunc res tran­sigi­tur, ut vil­la fiat Canii qui iam oppi­do gaudet; tam pul­chram vil­lam nunc habet, et tot pis­ca­tores! Itaque 

invi­tat Canius postri­die famil­iares ven­it ipse mature. Scal­mum nul­lum videt

Canius invi­tat omnes famil­iares, omnes ami­cos suos, ut osten­tet suam vil­lam et osten­tet quam pul­chra omnia sint. Ipse ven­it certe ante eos, ut pos­sit res parare. Sed scal­mum nul­lum videt. Scal­mus dic­i­tur ea res in nav­ibus qua ipse remus suo loco tene­tur. (Remi sunt illae res quibus pos­sumus cym­bam vel navem pror­sus agere.)

Nul­lum igi­tur scal­mum videt; haec est figu­ra rhetor­i­ca quae dic­i­tur pars pro toto, qua describitur ali­qua res inte­gra parte eius mem­o­ran­da. Nul­lam igi­tur navem videt. Nul­lam nav­ic­u­lam, nul­los pis­ca­tores videt.

Hoc non est bon­um signum. Quid faciat?

Sta­tim quaer­it ex prox­i­mo vicino

num feri­ae quaedam pis­ca­to­rum essent quod eos nul­los videret

Canius igi­tur ad prox­i­mum vicinum qui prope habi­tat et “heus tu, suntne feri­ae? Nam nul­los video pis­ca­tores. For­t­asse otiantur?” Et tum ille

nul­lae, quod sci­am, sed hic pis­cari nul­li solent itaque heri mirabar quid accidisset.

Id est, non solent homines eo, ad illum locum venire ut pis­cen­tur, quin eti­am, numquam id faci­unt. Sic for­t­asse intellex­it ille Canius quid fecis­set. Os ei sub­li­tum erat. Ille Pythius eum fefellerat.

Fab­u­la pul­cher­ri­ma est, unde discimus esse caven­dum. For­t­asse ille Canius debuit paulo plus tem­po­ris col­lo­care in cognoscen­do loco et for­t­asse debuit rog­a­re alios homines quid censer­ent de vil­la emen­da, sed non fecit; 

Incen­sus cupid­i­tate sta­tim emit, quod per­icu­lo­sum est, sane. Est oper­ae pretium hanc fab­u­lam leg­ere et, ut dixi, ver­ba inve­ni­etis apud Latinitium.com.

Sed heus, hodie pos­sum vobis nun­tiare, tan­dem, hac sep­ti­mana emi posse novum libel­lum nos­trum: liber est facilis, lat­i­nus certe, et inscribitur Pugio Bru­ti, sed de hoc libro plu­ra mox.

Tan­tum’st!

Bene valete!