Vin’ Vim Virtutesque Videre Musicae?

Quam dif­fi­cile sit de musi­ca Lati­na loqui, omnibus patet. Antiqui mul­tos libros exar­averunt de hac ipsa re, eiusque vi in ani­mis movendis, in affectibus com­pescendis vel exci­tan­dis et quae sunt similia. 

Ne de musi­ca qui­dem in insti­tu­tione Lati­na facile erit mihi nova dicere, quae Euse­bius Vivarien­sis, vul­go Özséb Tóth, non iam claris­sime ape­ruer­it suis scrip­tis vel ora­tionibus ubique ter­rarum dilu­cide habitis. Illum enim pri­mum audi­vi canen­tem Latine in Acad­e­mia Vivarii Novi carmi­na Cat­ul­li, Hor­atii, Ovidii, nec non can­tiun­cu­las ab ipso scrip­tas ad dis­cip­u­los eru­di­en­dos. Sed de carminibus eius infra. Si vis quid eius leg­ere, vide hic.

Una tan­tum de causa ausim scribere, quod iam mul­tos annos cot­ti­die utor carminibus in scho­lis meis Lati­nis et certe, ubi abest doc­t­ri­na, certe usus adest et con­sue­tu­do. Cona­bor igi­tur dicere causas quibus carmi­na utilis­si­ma habeam ad dis­cip­u­los instituen­dos, et recensere gen­era carminum quae mihi aptio­ra iucun­dio­ra facil­io­ra videan­tur. Ceterum si quid minus Latine leg­eri­tis, sit meae rus­tic­i­tati veni­am, si quid ele­gan­tius, emenda­toris stu­dio gratulandum.

Canere: Facile, Iucundum, Utile! 

Mul­ta affert emol­u­men­ta con­sue­tu­do canen­di cot­ti­die in scho­lis. Guliel­mus Rouse, prae­ses Scholae “Perse” Cantab­ri­giae saecu­lo vices­i­mo ine­unte prim­ip­ilus fuit in illa “bona pugna” con­tra metho­d­os docen­di quae e philolo­gia Ger­man­i­ca in scholas totius Europae irrepser­ant; Rouse con­tra prof­ite­batur metho­do direc­ta, ut ipse eam non­cu­pavit, id est loquen­do Latine cum dis­cip­ulis, fabel­las nar­ran­do, locos faciles una leg­en­do. De vita et schola Guliel­mi Rouse, si plu­ra scire vis, vide hunc librum.

Annis tri­ces­imis prae­ter­i­ti sae­culi cum alia tum “Chanties in Greek and Latin” scrip­sit, librum egregium quo con­ti­nen­tur carmi­na Grae­ca et Lati­na, quo­rum mod­os Rouse ex notis­simis sin­gu­larum gen­tium hausit, ver­ba ipse fecit. In prae­fa­tione sui lib­ri Rouse scrip­sit “Viden­tur mihi illa ver­ba quae hoc modo didicimus (scil­icet canen­do), inven­ta postea in locis quibus­dam, secum ferre inte­gram stro­phen ubi pri­mum ea invener­imus; hoc fiet sua sponte, qua­si vetus hos­pes qui nos vis­itet”. Cuius rei et mag­is­ter et dis­cip­u­lus me exper­tum esse fate­bor. Mul­toties enim dis­cip­u­los vidi revo­cantes carmi­na Lati­na ad mentem quo facil­ius recor­dar­en­tur quo­mo­do ver­bum illud ponere­tur, cuius dec­li­na­tio­n­is alterum esset, quid ver­bum hoc vel illud sig­nifi­caret. Idem fit in lin­guis edis­cendis quae nunc sunt: nonne mul­ta ver­ba Angli­ca, vel His­pana, vel Ita­la quae scimus, pri­mum audi­vimus in carminibus ani­mi causa auscultatis? 

Tem­po­ra quoque nobis servi­unt hac in provin­cia: satis enim con­stat hodie mul­tis instru­men­tis adhibitis musi­cam posse ubique audiri, con­chis auric­u­laribus indutis, dum raedam mod­er­a­mus, domi, in schola.

Qualis Carmina Inferenda in Scholas?

Sed veni­a­mus nunc ad ipsa carmi­na quibus suadeo ut uta­mur in scho­lis nos­tris. Non­nul­la sunt ele­men­ta quae con­sid­er­are debe­mus dum eligimus aptum car­men dis­cip­ulis nos­tris, vel scribimus. Haec col­le­gi, for­t­asse plu­ra sunt, et ubi lec­tor plu­ra invener­it liben­tis­sime legam.

Car­men quo utimur debet esse facile can­tatu. Non sunt carmi­na dif­fi­cil­io­ra adhiben­da, ne dif­fi­cul­tas canen­di potius imped­i­men­to fiat quam aux­ilio in lin­gua addis­cen­da. Ele­gan­tur igi­tur carmi­na quo­rum modi facil­li­mi sint, nec nimis acu­ti, nec nimis graves, nec nimis instantes, nec nimis lenti. Opti­ma sunt carmi­na quae numeros notis­si­mos affec­tant, velut inter­pre­ta­tiones vel con­trafac­ta carminum pueril­i­um, vel vulgatiorum.

Latini­tas carmin­is debet quam emen­datis­si­ma esse. Non sum ego stenu­us defen­sor puri­tatis lin­guae Lati­nae, quod Ede­pol ex ipsis meis lineis leg­en­ti patet, sed caven­dum est ne Latini­tatem omni­no fal­sam tradamus dis­cip­ulis. Inve­ni­un­tur in rete inter­pre­ta­tiones Lati­nae quae ses­cen­ties spec­tatae et aus­cul­tatae sint, quae qui­dem non darem dis­cip­ulis meis Lati­nis cum non modo scateant mendis, sed ipsam rationem frus­trent lin­guae Lati­nae, cum sint potius con­ver­sae ver­bum de ver­bo ex lin­gua Anglica.

De quan­ti­tate syl­labarum ambig­i­tur. Cum enim pul­cher­ri­mum esset omnes qui loquan­tur latine bene ser­vare quan­ti­tates, et in ora­tione solu­ta, et in versibus recitatis, et in carminibus pro­latis, est tamen inter dif­fi­cil­li­ma quae ex auc­tore quo­vis carminum posci possint. Unum umquam vidi qui hoc facere valuit, id est Rouse in suis Chanties, sed hoc fac­tum est spretis accen­tibus nat­u­ral­ibus ver­bo­rum, quod est prox­i­mum argumentum.

De accen­tibus ser­van­dis plus est dicen­dum quam de quan­ti­tat­i­bus. Viden­tur enim mul­ta carmi­na hoc prae­terire; ipse Rouse fas­sus est se non curavisse de accen­tibus nat­u­ral­ibus sin­gu­lo­rum ver­bo­rum, cum sint in omnibus lin­guis neglec­tis ubicumque ver­ba canan­tur nec reciten­tur. Hoc non omni­no verum esse vide­tur, nec dubito nos posse conari ser­vare accen­tus nat­u­rales dum Lati­na ver­ba modis musi­cis exor­na­mus. Certe non respuo carmi­na quae hic illic pec­cent in hac re, hoc vere fieri potest et in lin­guis quae nunc sunt. Sed cum in lin­guis ver­na­c­ulis, tum in Lati­na, cum mul­ta ver­ba, unum post ali­um lego quo­rum accen­tus omni­no mutati sint, parum intel­lego, vide­orque mihi qua­si aliam lin­guam audire.

Denique, si car­men est inter­pre­ta­tio, iuvat quan­dam simil­i­tudinem ser­vare, ne potius con­trafac­tum videa­tur quam inter­pre­ta­tio. Sunt tamen qui mod­um excedant in hac re, et ver­tant ver­bum de ver­bo, quod vix feliciter fieri potest eti­am ab iis qui in suam lin­guam mater­nam conen­tur vert­ere carmi­na aliigena.

Libri, Disci, Pelliculae, Sedes Retiales

Inspi­ci­a­mus igi­tur quae gen­era carminum potio­ra videan­tur mihi in scho­lis Latinis:

Chanties in Latin and Greek In prim­is suaderem duo sub­sidia com­pul­sare, quibus mul­ta carmi­na Latine (et Graece qui­dem!) con­ver­sa con­ti­nen­tur. Primus est liber quem iam nomi­navi “Chanties in Latin and Greek”. Ut iam supra, Rouse ver­ba aptavit modis musi­cis notis suae aetati. Nobis mul­ta igno­ta sunt, pro dolor, nec facile carmi­na inve­ni­un­tur in Youtube. Addi­ci­un­tur notae musi­cae, quae qui­dem non facil­lime ab omnibus mag­istris legun­tur. Sed non­nul­la carmi­na adhuc vul­ga­tio­ra pos­sunt nobis usui venire, ut puta Jack and Jill, quod illic “Gel­lia atque Gel­lius” inscribitur. Ipse saepe utor his carminibus, sunt bre­vis­si­ma et facil­li­ma et dig­nis­si­ma quae ediscantur.

Mater Anse­ri­na liber est a Mile­na Minko­va et Ter­en­tio Tun­berg exara­tus, quo mul­ta carmi­na pueril­ia inve­nies. Acced­it dis­cus quo carmi­na can­ta­ta et recita­ta ab auc­toribus et ab ami­cis con­ti­nen­tur. Sunt carmi­na Latinis­si­ma, eti­am for­t­asse nimis doc­ta — inter­dum enim iunc­turis dif­fi­cil­ioribus exstruc­ta sunt. Accen­tus nat­u­rales ser­van­tur, non quan­ti­tas ver­bo­rum. Res quae insunt in carminibus Angli­cis mir­i­fice ser­van­tur in inter­pre­ta­tione Lati­na. Carmi­na sunt nota eti­am pueris qui nunc sunt, ut puta Twin­kle Twin­kle Lit­tle Star, vel Ba Ba Black Sheep, est ideo facil­ius haec carmi­na docere. Cum sint modi satis noti, facile inve­ni­un­tur in Youtube illa Karaoke Tracks, quae sunt bre­via spec­tac­u­la ubi modi audi­un­tur sed vox abest. Illis adhibitis carminibus, facile poteris in scholas induc­ere haec carmi­na, etsi nul­lo organo musi­co canitis.

Tyr­tar­i­on, Aprilis Albu­querquen­sis: inter mul­ta quae in rete inve­ni­un­tur, carmi­na greg­is Tyr­tarii, Euse­bio Vivarien­si duce, et Aprilis Albu­querquen­sis, sunt men­tione digna. Utraque enim carmi­na illus­trant modis musi­cis numeros carminum antiquo­rum. Cum enim carmi­na anti­qua modis musi­cis dona­ta sint, cumque quan­ti­tas syl­labarum adamus­sim ser­va­ta sit, aus­cul­ta­tor potest bene audire numeros ver­su­um Hor­atii, Cat­ul­li, Vergilii, Ovidii, alio­rum. Carminibus Cat­ul­li utor iam a pri­mo anno ad lin­guam edis­cen­dam, sed mul­to plus con­ducit ad noti­ti­am rerum met­ri­carum, quae non sper­nen­dae viden­tur in stu­dio lit­ter­arum provec­tio­rum. Audi­en­ti talia carmi­na patent numeri seu rhyth­mus ver­su­um et stropharum antiquo­rum, nec amplius usui esse vide­tur immutare accen­tus ver­bo­rum ad noti­ti­am rei met­ri­cae sig­nif­i­can­dam, cum iam numeri in carminibus insint, in promp­tu, faciles, denique fac­ti orana­men­tum alicuius gra­ti­ae et pulchritudinis.

Alia carmi­na quae in Yotube inve­ni­un­tur sunt graviter diiu­di­can­da, et, ubi mag­istro nimis ple­na erroribus videan­tur, emen­dan­da vel abi­cien­da. Indicem carminum quae in rete inveni quaeque non praetere­un­da videan­tur instruxi. Carmi­na quae insunt visa sunt, ubi non Latinis­si­ma, satis tamen emen­da­ta. Mag­nam omnes vir­tutem habent: cum sint notis­si­ma dis­cip­ulis, sunt ideo accep­tis­si­ma, et facil­lime memo­ri­ae propter hoc man­dan­tur, cen­ties audiri pos­sunt, eorumque karaoke tracks punc­to tem­po­ris in YouTube inve­ni­un­tur (quaere in instru­men­to inquisi­to­rio, e.g. “Let it go Frozen karaoke track”). Tot et tan­ta sunt bona ut inspicien­da cur­sim sint a mag­istro quo­vis, ne quid util­li­mum praetereat.

[Adden­dum sym­bo­l­ae: Nota bene: inter tem­pus quo hanc sym­bo­l­am scrip­si et hodier­num, Lucius Amadeus Ranierius belle con­ver­tit “Fly me to the moon” in Lat­inum ser­monem, ser­vans quan­ti­tates syl­labarum et accen­tus vocab­u­lo­rum. Hoc pri­mum audi­vi quod omni modo placeret.]

Carmi­na Lati­na per se illus­tra­taest inscrip­tio dis­ci quem edere conor his diebus. Est dis­cus in quo tre­dec­im carmi­na insunt, ad pri­ma capit­u­la Famil­i­ae Romanae: unumquodque capit­u­lum suum car­men habet, in quo non nisi vocab­u­la nota dis­cip­ulis insunt (ex libro Orber­giano), et item leg­es, locu­tiones, et ita por­ro. Quan­ti­tates non ser­van­tur sed cona­tus sum, quan­tum potui, accen­tus nat­u­rales ver­bo­rum ser­vare. Latini­tas est facilis sed emen­da­ta, quia plerumque sen­ten­ti­ae hausi ex illo libro aureo. Acce­dunt eti­am tre­dec­im Karaoke Traks eorun­dem carminum, quibus mag­istri uti poterunt in scho­lis suis. Pag­i­na est saepius vis­i­tan­da iis qui com­per­tum habere velint quan­do et ubi carmi­na edantur.

[Con­cen­tus horum carminum Veron­ae nuper habi­tus hic audiri potest.]

Quid, Cur, Quomodo, Quotiens, Quando?

Nunc ulti­mum vellem aperire qui dis­cip­uli sint mihi, ubi doceam, quan­do et quo­mo­do et quor­sum utar carminibus in scho­lis, quae emol­u­men­ta meis oculis viderim.

Scholas plerumque habui in lyceis Ital­is: dis­cip­uli sunt mihi intra quat­tuordec­im et unde­vig­in­ti annos nati. Docui eti­am iuniores nec non seniores, apud quos eadem emol­u­men­ta vidi quae postea. Abhinc non­nul­los annos coepi uti method­is “activis” quae dicun­tur: ubi licet, malo Famil­iam Romanam adhibere, ubi non, lib­ri trans­laticii sunt mihi sar­cien­di novis tech­nis, quarum musi­ca non ulti­ma est.

Quotiens Singulis Septimanis Cantas?

Sin­gulis scho­lis ine­un­tibus soleo ali­quan­tu­lum tem­po­ris musi­cae tribuere, et tria carmi­na cot­ti­die canere. Ubi liber Orber­gianus in promp­tu est, mea carmi­na can­to, ad sin­gu­la capit­u­la illius lib­ri aurei com­posi­ta; sin minus, eli­go undique quae aptio­ra videan­tur, ut supra scripsi. 

Quot Et Qualia Carmina? Nova An Iam Nota?

Sole­mus sem­per duo carmi­na recen­tio­ra canere et unum vetustius, ab ipsis dis­cip­ulis elec­tum ex iis quae maxime placuerunt: sunt inter­dum mihi exclu­den­da non­nul­la carmi­na quae iam cen­ties can­tavimus, licet gratis­si­ma pueris — nuper­rime fas­sus sum me non posse amplius ferre Clementin­u­lam, quod car­men nescio quoties can­taver­imus in grege meo pri­mi anni.

QUANDO ADDITUR NOVUM CARMEN INDICI TUO?

Car­men novum addimus indi­ci nos­tro post sin­gu­la capi­ta Famil­i­ae Romanae per­lec­ta — sive sin­gulis sep­ti­ma­n­is ine­un­tibus, ubi alio libro utimur. Hoc modo numerus carminum pro­la­to­rum intra annum est satis magnus.

Docesne Ipsum Carmen Ante Quam Incipis Canere Cum Discipulis?

Carmi­na legimus una, ver­ba con­spicua appono in tab­u­lam albam. Fes­ti­nan­ter vim Ital­ice ape­rio sin­gu­larum lin­earum. Alias conor quaerere inter­pre­ta­tionem ex tem­pore fac­tam ab ipsis dis­cip­ulis vel, ubi car­men facil­ius est, malo enodare Latine, vel Latine rog­a­re quid sibi velit hoc vel illud. Non longe haereo in sin­gulis vocab­u­lis tamen, sed curo potius ut argu­men­tum, res, affec­tu­us carminum liqueant: oportet enim quam cel­er­rime canere incipere!

Quomodo Canis? Quibus Instrumentis Uteris? Nonne Te Pudet?

Cum autem dis­cip­uli rem tenent, sta­tim car­men can­imus, pri­mum ipse cano — cum­cithara vel nis­us illis karaoke tracks. Dein sin­gu­las partes lente cano cum dis­cip­ulis, et hoc modo bre­vi totum car­men instrux­imus, quod pos­sumus iam canere incipere. Est mag­nus gradus nobis mag­istris: osten­dere pueris nos ipsos canentes. Solet enim nos pud­ere nos­trae vocis, saepe vere­mur ne ridi­culi videa­mur dis­cip­ulis, ubi male cane­mus, sed hoc nos cohibere non debet. Pueri enim musi­cam mag­ni faci­unt, nec solent mag­istros qui can­tant in scho­lis videre (saltem apud nos Ita­los). Liben­tis­sime talia accip­i­unt, prae­ser­tim ubi mag­is­ter iis carmi­na facil­ia can­tatu, vel tri­tis­si­ma deder­it, Latine scrip­ta vel con­ver­sa. Huc acced­it quod illa carmi­na assa voce munere suo optime fun­gun­tur, et inter­dum eti­am melo­dia vocis con­tine­tur, quam organo quo­dam- nec voce — can­tatur, quo facil­ius eti­am mag­is­ter vel mag­is­tra qui min­ime suae voci con­fid­it, pos­sit car­men canere. Non enim mag­istri artis musi­cae sumus, sed Latini­tatis! Mul­tum con­ducet nos demon­strare tirones esse—et cupi­di discendi—in quibus­dam dis­ci­pli­n­is, ubi for­t­asse ipsi dis­cip­uli nos aliq­uid docere possint. 

Hoc vidi maxime utile in carminibus adhibendis: lin­eas lec­tas, quamvis citis­sime eno­datas, ut dixi, inhaerere memo­ri­ae bel­lisime, ubi per car­men proposi­tae sint.

Quae Sunt Emolumenta Huius Technae?

Aliq­uid mirum fit: dis­cip­uli qui car­men quod­dam dis­cunt, sta­tim desin­unt gram­mati­cam et vocab­u­la timere quae carmi­ni insunt. Tuum est id quod canere queas. Exem­pli gra­tia: dis­cip­uli haer­ent in for­ma quadam gerun­di­vi, nec bene sci­unt quid sibi velit, quia timent hoc mon­strum de quo mul­ta mala audi­verint. Ego eos mon­eo illam for­mam eos iam ses­cen­ties cecinisse in carmine Gel­lia atque Gel­lius (Rouse), ubi inven­i­tur “Urceos manu tenent / aqua nova replen­dos”. Iis demon­stro nihil timen­dum esse, cum car­men bene teneant. Sta­tim mit­tunt curas, et recor­dan­tur carmin­is quod, ut ipse Rouse dix­it, ad eos revenit qua­si benevo­lus ami­cus. Mag­istro enim qui mul­ta tra­dider­it carmi­na, mul­ta sunt exem­pla nota sibi et dis­cip­ulis, quae ex tem­pore pro­ferre poter­it ad leg­es gram­mat­i­cas et vires ver­bo­rum illustrandas.

Acced­it quod con­tra spem dis­cip­uli valent sig­ni­fi­ca­tiones ver­bo­rum memo­ria tenere ubi hae insint carminibus saepe can­tis. Cum enim semel didicerint quid sibi velit ver­bum quod in can­tiun­cu­la inven­i­tur, numquam postea eius oblivis­cun­tur, qua­si ipsum canere—licet numquam refrica­ta sit vis vocabulorum—exercitium sit validis­si­mum ad ser­van­das sig­ni­fi­ca­tiones. Exem­pli gra­tia ver­bum “ruere” inven­imus in carmine c.i. “Clementin­u­la” mense Novem­bri; ut mos: bre­vi ape­rui rem Ital­ice, ape­rui vim vocab­u­li, et numquam postea repetivi rem. Ine­unte mense Aprili inven­imus ver­bum “cor­ruit”, quae­sivi quid sibi vel­let, fas­si sunt se nescire. Eos monui vocab­u­lum iam inven­tum esse in Clementin­u­la. Mente car­men cecinerunt, lin­eam cel­er­rime invenerunt qua ver­bum con­tinebatur, vim sta­tim intellexerunt et dixerunt. Vim vocab­u­li semel inven­ti et eno­dati ante quat­tuor menses.

Haec est vis musi­ca. Audete cum dis­cip­ulis temptare!