Lucius Et Tres Latrones: Apuleius Renarratus

Read­ing and lis­ten­ing to as much Latin as pos­si­ble is best way to learn Latin well. How­ev­er, some authors, though fun, are rather dif­fi­cult even for expe­ri­enced Latin­ists. There­fore, today we present a sto­ry from Apuleius retold in a more stan­dard clas­si­cal style—we do this all in Latin.

Video in Latin

Latin audio

Lis­ten to this episode here or in your pod­cast player.

Latin Text

Lucius Et Tres Latrones

Hodie vobis fab­u­lam ex Apulei Meta­mor­phoseon libro ter­tio non recitabo sed ali­is ver­bis narrabo. Est de Lucio eiusque noc­tur­nis per­i­culis. Insunt cum alia tum caedes et latrones.

Iter Domum

Olim cum Lucius pere­grinare­tur, ad cenam apud amicum forte invi­ta­tus est. Deinde cum bene apud illum cenas­set et cra­pu­la probe dis­ten­tus esset, id est valde ebrius, ad hos­pi­tium quo dev­er­te­bat, se recip­iebat. Titubante gradu ibat cum subito lumen quod fere­bat ven­to extinc­tus est. Per noctem deinde vaga­tus dig­i­tos pedum offendit in lapi­des quos propter tene­bras non vider­at. Cum a domo non longe abes­set, ecce tres homines veg­e­tos mag­nis cor­poribus con­spex­it. Qui cum fores hos­pi­tii sum­ma vi effrin­ger­ent, Luci­um con­spexerunt. Neque vero ullo modo Luci­um iam adstan­tem time­bant. Non sine causa Lucio latrones sae­vis­si­mi esse videbantur.

Facinus

Sta­tim igi­tur gla­d­i­um veste con­tec­tum arrip­it. Nec cunc­ta­tus glad­io stric­to medios latrones inv­a­sit. Diu et acrit­er pug­na­tum est, in sin­gulis gla­d­i­um suum altissime demer­sit ut mox ante pedes suos latrones mul­tis vul­ner­ibus accep­tis spir­i­tus efflaverint. Interea tan­to tumul­tu ante aedes pug­nan­tium Pho­tis, ami­ca, e som­no exci­ta­ta erat. Aed­ibus pate­fac­tis Lucius anhelans et sudore per­fusus intrav­it. Tribus latron­ibus sae­vis­simis for­titer occi­sis vehe­menter fati­ga­tus erat. Cubicu­lum igi­tur petiv­it ut lec­to et som­no se traderet.

Lucius Expergiscitur

Pri­ma luce vix som­no solu­tus cum hor­rore recor­da­tus est quan­tum fac­i­nus pri­die ves­pere com­mi­sis­set. Uber­tim fle­bat cum sibi ante ocu­los poneret forum, iudi­cia, sen­ten­ti­am ipsum denique carnificem. Secum sic loque­batur: ”Actum est! Vix fieri potest ut iudex tam benevo­lus mihi obtin­gat qui me caedis tri­um hominum non accuset.” Secum record­abatur se sua manu tres homines occidisse cum fores quati coep­tae sunt.

Spectaculum

Subito cum magna irrup­tione aedes pate­fac­tae sunt; mag­i­s­tra­tus cum tur­ba hominum irruerunt et duo lic­tores manum Lucio immiserunt et eum ad forum tra­here coepe­runt. Inter vias magna tur­ba hominum eos seque­batur. Tum, quamquam demis­so capite ibat, tamen obliquis oculis rem miram videre potu­it: tur­bam ridentium.

Omnibus viis per­erratis cum ad forum tan­dem per­venis­sent, in tri­bunali eum col­lo­caverunt. Iudi­cibus in sub­li­mi sug­ges­tu seden­tibus prae­co indix­it silen­tium. Cum autem tot homines adessent, placuit ut iudi­ci­um in the­atro fieret. Lic­tores igi­tur Luci­um tamquam vic­ti­mam per medi­um proscae­ni­um per­duxerunt et in media orches­tra collocaverunt.Join the Sodali­ci­um because we reg­u­lar­ly send out tips, updates and learn­ing material.

Oratio

Tum accusator provec­tae aetatis voca­tus sur­rex­it et sic pop­u­lum allo­qui­tur: ”Quirites sanc­tis­si­mi, vestrum erit providere ne hic nefar­ius homi­ci­da tot caedi­um lanien­am impune com­miser­it. Sum noc­tur­nae cus­to­di­ae prae­fec­tus; rem igi­tur ipsam et quae nocte ges­ta sunt, cum fide pro­fer­am. Cum enim media fere nocte urbem cir­cumirem, istum crudelis­si­mum iuven­em glad­io stric­to homines tru­ci­dan­tem con­spexi. Tum ipse tan­ti faci­noris con­sci­en­tia per­mo­tus, sta­tim profugit. Aedes quas­dam ingres­sus totam noctem latu­it. Lucem exspec­tavi et ante­quam clan­des­ti­nis itiner­ibus elabere­tur, curavi ut ad vestrum iudi­ci­um pro­duc­ere­tur. Habetis igi­tur reum coram dep­re­hen­sum. Severit­er igi­tur, iudices, cae­dem tam sae­vam, tam inau­di­tam, in hunc sce­les­tum ac nefar­i­um vindicate!”

Lucius Respondet

Sta­tim prae­co ius­sit eum ad ea respon­dere, si vel­let. Nihil amplius quam flere poter­at cum mis­er­am con­sci­en­ti­am suam respiceret. Obor­ta vero divini­tus auda­cia nar­rav­it quid fecis­set: se ebri­um cum a cena ad hos­pi­tium, ubi dev­ert­eret, reciperet, con­spexisse tres saevos latrones in aedes irru­entes. Se et sibi et hos­pitibus suis timentem gla­d­i­um strinxisse et in latrones inva­sisse et cunc­tos inter­fe­cisse. His dic­tis et lacrim­is iterum obor­tis modo hos modo illos obscre­crav­it. Cre­de­bat omnes mis­eri­cor­dia affec­tos esse sed oculis altius sub­latis non modo totum pop­u­lum sed ipsum hos­pitem suum cachin­nan­tem vid­it, tum secum sic ”en fides, inquam, en con­sci­en­tia, pro hos­pi­tis salute et homi­ci­da et reus sum, at ille mortem meam ridet!”

Veritas Quaerenda

Postea, mag­i­s­tra­tus natu maior sur­rex­it et sic locu­tus est: ”De scelere qui­dem quod vin­di­can­dum est, nec ipse qui com­misit potest dif­fi­teri sed requira­mus socios tan­ti faci­noris, nam verisim­i­le non est istum solum tres tam vali­dos iuvenes necavisse. Servus eius quoque fugit a quo ver­i­tas nunc tor­men­tis quaeren­da est!” Subito autem mater inter­fec­to­rum cla­mav­it ut cor­po­ra eorum osten­der­en­tur, ut iudices ad ius­tam iram incitar­en­tur et satis severit­er in eum vindicarent.

Exitus Inexspectatus

Cadav­era in lec­tu­lo appos­i­to iace­bant et Lucio reo imper­a­tum est ut ea manu sua dete­geret. Diu luc­ta­tus est sed tan­dem, neces­si­tate vic­tus, cor­po­ra detex­it. Iam inter mor­tu­os se numer­abat cum, ”Di boni,” inquit, ”quae For­tu­nae meae repenti­na muta­tio!” Cadav­era enim tru­cida­to­rum hominum erant tres utres inflati! Erant vari­is foraminibus sec­ti et iis­dem locis pate­bant quibus latrones illos vul­ner­av­er­at. Homines ita cachinna­ban­tur ut dolorem ven­tris manu­um com­pres­sione sedar­ent. At Lucius fixus in lapi­dem, gelidus stetit, nihil secius quam una e ceteris the­atri statuis.