Et Manes Epistulas Scribere Iuvat?

Ver­ba Ioan­nis Car­oli Rossi, viri tam doc­ti quam iucun­di vobis mag­no cum gau­dio hodie appor­to. Venia scrip­toris haec eduntur.

De eo dicere insti­tui, qui, verum ut con­fitear, non homo est haben­dus sed human­i­tatis mon­u­men­tum; eius enim scrip­ta spa­tio duum mil­i­um anno­rum, omnes leg­erunt, pau­ci rep­re­hen­derunt, plerique vero imi­tari sunt conati, quicumque Latine scripserunt.

Fuit vir bonus dicen­di per­i­tus, artis rhetor­i­cae stu­dio­sis­simus, facundis­simus ora­tor, con­sul­tus iuris magis quam iusti­ti­ae, inge­nio­sus causarum patronus, philoso­phus doc­tus ac sollers; in re pub­li­ca ver­sa­t­us quam qui maxime, omnique orna­tus doc­t­ri­na, Ille, ut ait Lucas Canali, non tam eru­di­tio­n­is stu­dio fla­grav­it, qua vita ditare­tur, quam vitam ipsam adamav­it, in qua exercere­tur eruditio. 

Sed quid plu­ra? Novam viam ingre­di eamque vix prius a quo­quam temp­tatam sta­tui, ut aliq­uid vobis tan­to viro dignum refer­rem. Eten­im eum per Mer­curi­um, qui forte me in som­ni­is invis­er­at, rogavi ut, Camp­is Elysi­is relic­tis, ad nos veniret ipse de se nar­ratu­rus. Nihil enim non licet immor­tal­ibus. Negav­it autem se velle iterum inter mor­tales con­ver­sari, a quibus plus aerum­narum quam solacii vivens ceper­at, sed per lit­teras aliq­uid est pollicitus. 

Quo­mo­do, inquam, lit­teras ego ad eum mit­tam? Quo­mo­do ille ad me? Noli hoc, ait Mer­curius, curare: ipse, quod est meum inter­pretis munus, utrique con­sulam, tuas epis­tu­las ad Cam­pos Ely­sios, illius Medi­olanum per­fer­en­do; promis­sis vero, ut est deo­rum, si non Mer­curii, men­daci­um patroni, stetit.

En ergo habetote, sodales, epis­to­larum fas­ci­cu­lum, quas div­i­nus tabel­lar­ius ad alterutrum per­tulit. Ah, vix e mente excider­at… qui esset vir hic, quicum com­mer­ci­um habui, non sig­nifi­cavi: ipsimet ex scrip­to­rum tenore divinate!

---

Ioannes Carolus M.T.C. salutem plurimam dicit.

Si vales, bene est; nos quoque vale­mus. Tu, amplis­sime vir, quae est tua prae­sen­sio et sci­en­tia rerum, certe tenes quae sit causa cur ad te has mis­er­im lit­teru­las; ego autem dubius haereo nec unde exordi­um sumam scio: ad libros enim de te saecu­lo­rum decur­su con­scrip­tos non supped­itar­ent loc­u­la­men­ta bib­lio­the­cae Ptolo­maei! Verum incip­i­am, ut aiunt, ab ovo: velim nobis, quae­so, vitam tuam bre­vi perstringas.Vale.

Datum Medi­olani, Kal. Jan­u­ari­is a. post Chr.n. MMII

M.T.C. Ioanni Carolo salutem dicit.

Ex epis­to­lio tuo ful­min­is instar sta­tim per Mer­curi­um alla­to, cog­novi velle te de vita mea rescire. Faci­am quam bre­vis­sime potuero. In agro Arpinati ex equestri famil­ia natus sum anno ab urbe con­di­ta ses­cen­tes­i­mo quadra­ges­i­mo sep­ti­mo; postquam ex domes­ti­ca patris dis­ci­plina pri­mos fruc­tus per­cepi, ado­les­cen­tu­lus una cum Quin­to fratre Romam veni, ubi lit­teras pri­mum me docuit Aulus Licinius Archias poeta; tum Apol­lo­ni­um Molonem Rhodi­um, causarum actorem, Diodotum sto­icum, Phae­drum et Zenonem epi­cure­os, et Philonem aca­d­e­micum audi­vi; iuris autem civilis prae­cep­torem habui Quin­tum Muci­um Scaevolam. A quo ad elo­quen­ti­am insti­tu­tus, in foro coepi ver­sari pri­mamque causam dixi pro Sex­to Roscio.

Vale­tu­di­nis causa, quae tunc infirmior esse vide­batur, in Asi­am pro­fec­tus sum; Athe­nis eti­am sex menses degi et Rho­do, qua in insu­la den­uo ad Molonem meum me applicui. Duos post annos quam discesser­am, Romam rever­ti exerci­ta­tior; tunc enimvero, sive propter adsidui­tatem in cau­sis, sive propter ora­tio­nis genus, ani­mos hominum ad me ita con­ver­ti, ut adi­tus pateret ad cur­sum hon­o­rum: pri­mum quaestor, deinde aedilis curulis et prae­tor incred­i­bili pop­uli vol­un­tate sum renun­tia­tus; ac tan­dem anno urbis con­di­tae ses­cen­tes­i­mo nona­ges­i­mo con­sula­tum adep­tus, ob detec­tam et extinc­tam Catili­nae coni­u­ra­tionem in prim­is enitui.

Haud ita mul­to post in Clodii alio­rumque improbo­rum civi­um invidi­am adduc­tus, patria exsulavi, donec sex­to dec­i­mo mense sum­ma cum dig­ni­tate in urbem fui revo­ca­tus. Annum agens quar­tum et quin­qua­ges­i­mum in col­legium augu­rum coop­ta­tus, mox pro­con­sul Cili­ci­am provin­ci­am sor­ti­tus sum, ubi bel­lo feliciter gesto imper­a­toris nomen promerui.

Exarde­s­cente bel­lo civili, Pom­peii partes secu­tus sum, quo mor­tuo in gra­ti­am redii cum Cae­sare, sed quamdiu ille rerum dom­i­na­tum tenu­it, me totum philosophi­ae tra­di­di, ut et doloris peterem med­i­c­i­nam, et otii hon­esti oblec­ta­tionem. Post Cae­saris inter­i­tum, civilibus fluctibus iterum iac­ta­tus, Antonii tri­umviri ius­su, cuius odi­um Philip­phi­cis meis mihi con­trax­er­am, inter­fec­tus sum anno urbis con­di­tae septin­gen­tes­i­mo undec­i­mo, aetatis meae quar­to et sex­a­ges­i­mo. Haec habebam quae tibi referrem.Vale. 

Datum e Camp­is Elysi­is, sine aevo.

Ioannes Carolus M.T.C. S.D.

Lit­teras quas de vita tua scrip­sisti per­gratas nobis fuisse sci­to. Nunc vero, ut de max­imis veni­a­mus ad min­i­ma, rescire velim tune re vera ver­sum illum com­po­sueris: “O for­tu­natam natam me con­sule Romam”. Cura ut valeas.

Dabam Medi­olani, III Idus Jan­u­ar­ias a. Chris­tiano MMII

M.T.C. Ioanni Carolo S.D.

Ver­sum adeo incon­di­tum e calamo meo fluxisse? Me, qui arte ora­to­ria ceteris praesti­tisse habeor, omoioteleu­ton rude et incomp­tum –for­tu­natam natam- adhibuisse, qua­si tuba taratan­ta­ra canerem? Siq­uid grav­ius erit, quod inter­sit me referre, scribas sane. Alio­quin mitte.Vale.

Dabam e Camp­is Elysi­is, sine aevo.

Ioannes Carolus M.T.C. S.D.P.

Dabis veni­am excu­sa­tio­n­is, siq­uid temere vel fut­tiliter. Ceterum facile adsen­tior tibi mon­en­ti grav­io­ra esse trac­tan­da. Inep­ti­is igi­tur remo­tis seria quaer­a­mus. Supe­ri­oribus lit­teris vitam tuam per­belle per­strinx­isti; nunc vero velim nobis de tua caede, nisi moles­tum est meminisse.Vale.

Datum Medi­olani, postri­die Idus Jan. a.MMII.

M.T.C. Ioanni Carolo S.D.

Ex recor­da­tione inter­i­tus mei, mag­num equi­dem capio dolorem, sed non tan­tum, quin ad tuum roga­tum respon­deam. Quum tresviri Romam appropin­quar­ent, urbem reliqui: nover­am enim me in pro­scrip­to­rum numerum rela­tum. Pri­mum in Tus­cu­lanum, deinde in Formi­anum fugi, ibique con­scen­sa nav­ic­u­la, Cir­ceios petii, unde muta­to con­silio Cai­etam regre­di nau­tas ius­si. Dum litus adeo, den­sum cor­vo­rum ac grac­u­lo­rum agmen evolant ac ruden­tibus, antem­nis, gurber­nac­u­lo insid­unt; tum me insec­tan­tur vil­lamque invadunt; tam infaus­to omine pert­er­ri­tus navem iterum con­scen­di, sed prae nau­sia iac­ta­tionem non fer­ens, nautis imper­avi ut rur­sus litus peter­ent: necess­est in patria moriatur, qui patri­am ser­vav­it! Ita dic­it agrafos nomos, cui, quamvis sit durum, est hominibus obtem­peran­dum! In ipso litore obvii fiunt Antonii sicarii; servi vero mei pugion­ibus extrac­tis, quos sub vestibus celatos habebant, ad pug­nam pro domi­no accinge­ban­tur, quum ego lec­ti­cam deponi ius­si: ferte-inquiens- aequo ani­mo, quod fors ini­qua cog­it. Cer­vicem e lec­ti­ca promp­tam sicari­is prae­bui: iugu­lant, caput obtrun­cant, manus prae­cidunt: spo­lia opi­ma fer­i­tate Antonii digna… Ceterum, ut scrip­si in Tus­cu­la­nis dis­pu­ta­tion­ibus, accipere quam facere prae­s­tat ini­uri­am. Sed de hoc satis: prae lacrim­is plu­ra scribere non queo.Vale.

D. e Camp­is Elysiis.

Ioannes Carolus M.T.C. salutem.

Paene exan­i­ma­tus tuis lit­teris, quibus nihil nisi triste nobis ostendisti, sed quale esset quod moriens ess­es exper­tus ape­ruisti, has ad te ili­co lit­teru­las scri­bo. Etsi, ut ipse in Ora­tore tuo es con­ques­tus, infini­tus foren­si­um rerum labos, sen­a­to­ria munera et tur­bu­len­tis­si­mae reipub­li­cae tem­pes­tates obstiterunt, quomi­nus eas artes excol­eres quibus a puero ded­i­tus fuisti, tamen in max­imis illis rerum asper­i­tat­i­bus et angusti­is tem­po­rum, quan­tum tibi vel fraus inim­i­co­rum, vel causae ami­co­rum, vel reipub­li­cae admin­is­tra­tio tribueret otii, potis­si­mum con­tulisti ad con­scriben­da opera, quae adhuc post duum mil­i­um anno­rum spatium doc­to­rum manibus dili­gen­ter ver­san­tur. Id quod pau­cis post hominum memo­ri­am con­tig­it. Numquid maius Manibus tuis offer­ri posse optabas?

Have atque vale, lit­ter­arum decus, lin­guae Lati­nae patrone, mag­is­ter human­i­tatis, iterumque vale.

D.Mediolani XV Kal. Febr. a.Chr. MMII